پیوند ها
چکیده
در این تحقیق کوشش شده تا نشان داده شود که رانت نفتی در یک ساخت اقتصادی- اجتماعی فاقد ترتیبات نهادی حمایت کننده توسعه نظیر شفافیت، دموکراسی، پاسخگویی، حقوق مالکیت و دولت توسعهگرا، در نهایت از طریق ساز و کارهایی نظام تصمیم گیری و تخصیص منابع را به اتخاذ سیاستهایی به ضرر گروههای مولد و به نفع گروههای غیر مولد سوق میدهد. در یک ساخت رانتی، خصوصا در بزنگاه شوکهای قیمتی که شاهد وفور منابع ناشی از افزایش ناگهانی قیمت نفت هستیم، عامل اساسی هدایت کننده سیاستگزاریها و کنشها به سمت تقویت گروههای غیر مولد و تضعیف و نابودی گروههای مولد، حاکمیت افق نگاه کوته نگر است. نکته ظریف اینجاست که حاکمیت این افق نگرش کوته نگر هم در ساخت حاکمیت(نظام سیاستگزاری، تصمیم گیری و تخصیص منابع)که سمت عرضه رانت را تشکیل میدهند، و هم در مردم( فعالین اقتصادی، طبقات اجتماعی، حقوق بگیران، صاحبان بنگاهها و گروههای ذینفع) که سمت تقاضای رانت را شکل میدهند، اتفاق میافتد. تعامل و دیالکتیک دو سمت عرضه و تقاضای رانت به تکرار و تشدید چرخه رانتجویی- توزیع رانت منجر شده و در نهایت ساز و کارهایی را فعال میکند که چند ویژگی مشترک دارند: همگی خصلت کوته نگرانه دارند، همگی خصلت ضد قانون، ضد دموکراتیک و اقتدارگرایانه دارند، همگی خصلت ضد توسعهای دارند، همگی خصلت ضد شفافیت و غیر پاسخگو دارند، همگی خصلت ضد عدالت اجتماعی و تبعیض آمیز دارند، همگی خصلت ضد تولید و به نفع غیر مولدها دارند. این ساز و کارها را میتوان به صورت زیر دسته بندی کرد: حاکمیت نظری و عملی نگاه درآمدی به جای نگاه سرمایه عمومی بینالنسلی به نفت، بیتوجهی نظری و عملی به مولفههای بلند مدتی نظیر قانون، علم، برنامه و بهرهوری و حاکمیت توهم دانایی، توهم اقتدار و توهم بینیازی، چرخه رانتجویی- توزیع رانت به جای چرخه تولید- مالیات دهی- مالیات ستانی، حامی پروری و شکل گیری شبه دولتیها، نوطبقهها و رانتی-نظامی- امنیتی- اقتصادیها، فعالیتهای سوداگرانه مالی به جای تولید، فساد نهادینه سیاسی- اقتصادی-بوروکراتیک- اجتماعی، شوک درمانی به جای اصلاح بلند مدت ساختارها، فعال شدن چرخه نفت- اسلحه- سرکوب، فعال شدن چرخه ناامنی- آشوب- جنگ داخلی- کودتا- اقتدارگرایی، واردات به جای تولید و صادرات، اقتصاد سیاه و غیر رسمی(بنادر نامرئی، قاچاق کالا، ارز، اسلحه، مواد مخدر و ...). میتوان نشان داد که ساز و کارهای بالا از طریق تاثیر بر کمیت و کیفیت متغیرهای کلان اقتصادی نظیر نرخ ارز، تولید ، رشد اقتصادی و تورم چگونه به تضعیف گروههای مولد و تقویت غیر مولدها منجر میشوند.
واژههای کلیدی: رانت، دولت رانتیر، رانتجویی، گروههای ذینفع، گروههای مولد، شوک نفتی، اقتصاد سیاسی
فهرست مطالب
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- ضرورت تحقیق و بیان مساله. 2
1-2- مرور ادبیات موضوع و سوابق مربوط.. 3
1-3-فرضیهها یاسوالات تحقیق.. 4
فصل دوم: رانت نفتی ، کوته نگری و ساز و کارهای تاثیر بر دیالکتیک عرضه-تقاضایرانت
2-5- افق دید کوته نگر(مومنی ، فرشاد ، 1390)11
2-6- دیالکتیک عرضه- تقاضای رانت : توزیع رانت در دولت ، رانت جویی در گروههای ذینفع. 13
2-7- پیامدهای نظری و عملی دیالکتیک عرضه- تقاضای رانت.. 14
2-8- جمع بندی و نتیجه گیری.. 40
فصل سوم:مکانیزمهای رشد گروههای نامولد در یک اقتصاد رانتی از منظر متغیرهای اقتصاد کلان
3-2-از منظر متغیر نقدینگی.. 45
3-6-از منظر متغیر نرخ رشد اقتصادی.. 89
فصل چهارم:اقتصاد سیاسی سرمایه داری نامولد در ایران
4-2-سیر تحول سرمایه داری در ایران-یک مرور اجمالی تاریخی.. 105
4-3-چارچوبی برای اقتصاد سیاسی سرمایهداری نامولد ایران. 116
4-5- سه شوک نفتی و سه نوع مواجهه. 136
4-6- خروجیهای عینی کوته نگری.. 142
4-7- جمع بندی و نتیجه گیری فصل.. 145
فصل پنجم:جمع بندی ، نتیجه گیری و پیشنهادهایی برای آینده
5-2- جمع بندی و پیشنهادهایی برای کارهای آینده158
پیوست 1: جدول و نمودارهای محاسبات تکمیلی
پیوست 2:برخی از شواهد تخلف و فساد در اوج بزنگاه شوک نفتی دهه 80
فهرست منابع فارسی
فهرست منابع انگلیسی
فهرست نمودارها
نمودار2‑1: مقایسه تعداد بانکها در ایران و جهان. 32
نمودار 2‑3 : مقایسه تعداد بانکها در ايران و جهان و آلمان26
نمودار 2‑4 :مقايسه تعداد بانکها در ايران و جهان و عربستان و امارات26
نمودار 2‑5 : - مقایسه تعداد بانکها درايران و جهان و كشورهاي داراي درآمد بالا در او اي سي دي27
نمودار 3‑1 : درصد معاملات سوداگرانه افزوده شده به تولید ناخالص داخلی.. 47
نمودار 3‑2 : درصد افزایش معاملات سوداگرانه از 53 تا 85. 47
نمودار 3‑3 : درصد معاملات سوداگرانه افزوده شده به تولید ناخالص داخلی.. 48
نمودار 3‑4 : رشد درآمد نفت.. 48
نمودار 3‑6 : درصد افزایش معاملات سوداگرانه از 53 تا 85. 50
نمودار 3‑7 : رشد اقتصادی و رشد درآمدهای نفت.. 53
نمودار 3‑8 : رشد تولید ناخالص داخلی در 40 سال. 54
نمودار 3‑10 روند تحولات سهم بخش خدمات و بخش حقیقی(کشاورزی و صنعت) از ارزش افزوده در پرتغال61
نمودار 3‑11 : روند تحولات سهم بخش خدمات و بخش حقیقی(کشاورزی و صنعت) از ارزش افزوده در اسپانیا61
نمودار 3‑12 : روند تحولات سهم بخش خدمات و بخش حقیقی(کشاورزی و صنعت) از ارزش افزوده در ایران. 62
نمودار 3‑14: نرخ رشد ارزش ستانده واسطه گریهای مالی(آبی) و خدمات مستغلات(قرمز )64
نمودار 3‑15 : رشد ارزش افزوده واسطه گریهای مالی(آبی) و خدمات مستغلات(قرمز)64
نمودار 3‑17 : سهم واسطه گری مالی از تولید ناخالص ملی.. 66
نمودار 3‑18 : رشد سهم واسطه گری مالی از تولید ناخالص ملی66
نمودار 3‑19 : رشد ارزش افزوده واسطه گریهای پولی(آبی) و دلالی مستغلات(قرمز)67
نمودار 3‑20 : ، رشد سالیانه هزینه های مصرفی خصوصی به قیمتهای ثابت سال 76. 69
نمودار 3‑21 : روند رشد سالیانه هزینه های مصرفی دولتی به قیمتهای ثابت سال 76. 69
نمودار 3‑22 : روند رشد سالیانه تشکیل سرمایه ثابت ناخالص به قیمتهای ثابت سال 76. 70
نمودار 3‑24 : ، هزینه های دفاعی دولت(میلیارد ریال) به قیمتهای ثابت سال 76. 71
نمودار 3‑25 :رشد سالیانه هزینه های دفاعی دولت به قیمت ثابت سال 76. 72
نمودار 3‑26 : هزینه های دولت برای امنیت و نظم عمومی به قیمتهای ثابت سال 76. 72
نمودار 3‑27 : رشد هزینه های دولت برای امنیت و نظم عمومی به قیمتهای ثابت سال 76. 73
نمودار 3‑28 : هزینه های دفاعی- امنیتی- نظامی دولت به قیمتهای ثابت سال 76. 73
نمودار 3‑:29 : رشد هزینه های دفاعی- امنیتی- نظامی دولت به قیمت ثابت سال 76. 74
نمودار 3‑30 : روند تغییرات تورم(افزایش شاخص قیمت مصرف کننده) طی 4 دهه اخیر75
نمودار 3‑32: رشد درآمد نفت در سالهای مختلف80
نمودار 3‑34: رشد ارزش واردات کالاهای مصرفی81
نمودار 3‑35: ارزش واردات کالاهای مصرفی82
نمودار 3‑36: رشد ارزش واردات کالاهای مصرفی82
نمودار 3‑37: ارزش واردات کالاهای واسطه و مواد اولیه (قرمز) ، سرمایه ای(سبز) و مصرفی(آبی)83
نمودار 3‑38: رشد ارزش واردات کالاهای واسطه و مواد اولیه(قرمز) ، سرمایه ای(سبز) و مصرفی(آبی )83
نمودار 3‑39: ، ارزش واردات کالاهای واسطه و مواد اولیه (قرمز) ، سرمایه ای(سبز) و مصرفی(آبی)84
نمودار 3‑40: رشد ارزش واردات کالاهای واسطه و مواد اولیه(قرمز) ، سرمایه ای(سبز) و مصرفی(آبی)84
نمودار 3‑41: ارزش واردات کالاهای واسطه و مواد اولیه (قرمز) ، سرمایه ای(سبز) و مصرفی(آبی)85
نمودار 3‑42: روند بدهی دولت به سیستم بانکی طی دهه اخیر 88
نمودار 6‑1: رشد ارزش کالاهای مصرفی.. 165
نمودار 6‑2:رشد ارزش واردات.. 165
نمودار 6‑3: ارزش واردات.. 166
نمودار 6‑4: ارزش واردات مواد اولیه و کالاهای واسطهای.. 166
نمودار 6‑5: رشد واردات مواد اولیه و کالاهای واسطهای.. 167
نمودار 6‑6: ارزش واردات کالاهای سرمایهای.. 167
نمودار 6‑7: رشد واردات کالاهای سرمایهای.. 168
فهرست جداول
جدول 3‑1: وابستگی تولید به کالاهای واسطهای و سرمایهای و ارزبری 63
جدول 3‑3:نسبت سرمایهگذاری به تولید طی دهه اخیر- میلیارد ریال68
جدول 3‑4: رتبه تورمی ایران و نرخ رسمی تورم طی دهه اخیر75
جدول 3‑5: آمار طرحهای نیمه تمام77
جدول 3‑6: اجزای بدهی دولت به سیستم بانکی در یک دهه اخیر 87
جدول 3‑7: حجم مطالبات پیمانکاران از دولت88
جدول 6‑1:مراحلمحاسبه افزایش حجم معاملات سوداگرانه در سالهای مختلف.. 161
مبلغ واقعی 15,000 تومان 50% تخفیف مبلغ قابل پرداخت 7,500 تومان
برچسب های مهم