چکیده:

در چند دهه‌ی اخیر، اندیشمندان اقتصادی ادیان مطالعات و تحقیقات گسترده و فراوانی را در زمینه‌ی اقتصاد دینی( تجزیه وتحلیل رفتارها، نهادها و سیاست های اقتصادی با توجه به زمینه‌های دینی) انجام داده‌اند که حاصل آن به صورت گنجینه‌ای غنی در اختیار جامعه‌ی علمی قرار دارد. در این میان، مطالعه درباره‌ی اندیشه اقتصادی یهودیت‌، مسیحیت واسلام رونق بیشتری دارد. اين پژوهش هدف اساسي خود را مقايسه‌ی تطبيقي بين انديشه‌ی اقتصادي ادیان مذکورو در نتيجه، شناسايي اقتصاد مطلوب و مورد نظر دين (الگوي ديني اقتصاد) و تبيين ویژگی‌های اقتصاد ديني از منظر انديشمندان اقتصادي ادیان مذکور قرار داده است‌.

در عين حال، براي آن كه بتوان شناخت دقيق و جامعي از اقتصاد ديني داشت، لازم است پژوهش های انجام شده در این زمینه را بررسي کنیم. لذا براي تحقق این شناخت، مطالعه‌ی ماهيت اقتصاد یهودی ، اقتصاد مسیحي و اقتصاداسلامی ضروری است. بر همین اساس بخش­های اول ، دوم و سوم این پژوهش، به اين مهم پرداخته است و در بخش چهارم نیز هدف اصلي‌، انجام مقايسه‌ی تطبيقي ميان انديشه­های اقتصادی یهودیت‌، مسیحیت واسلام است. درپایان‌، ابتدا ديدگاه­هاي صاحب­نظران اقتصادي یهودی ، مسیحی ومسلمان را در مورد موضوعات اقتصادي مهمي مانند جهان­بيني اقتصادي، اصول اساسي اقتصاد، كار و مالكيت، عدالت و توزيع و دولت و بازار را مقايسه کرده و با توجه به ديدگاه­هاي اقتصادي مشترك در یهودیت‌، مسیحیت واسلام، ویژگی‌های اقتصاد ديني مطرح شده است.

به هر حال، دین و اقتصاد دو بعد زندگی انسانی و اجتماعی هستند که ترسیم و تحلیل صحیح و پایبندی به مفاد‌آنها، باعث تصحیح و تعدیل یکدیگر شده است و هم‌گرایی حاصل از این تعامل ، برکارآمدی هر دو و همچنین دیگر ابعاد زندگی تأثیر به‌‌سزایی خواهد داشت. این پژوهش با روش ، توصیفی – تحلیلی - مقایسه ای و بر مبنای شیوه‌ی کتابخانه‌ای تنظیم شده است.

کلید واژه‌ها : اقتصاد، اقتصاد دینی ،اقتصاد یهودی ،اقتصاد مسیحی ،اقتصاداسلامی ، مالکیت

 

 

 

 

 

فهرست مطالب......................................................................................................................................شماره صفحه

مقدمه

پیشگفتار

1- نیازها، اندیشه­ها و ریشه­های ترکیب دین و اقتصاد ............................................................9

2- عناصر و زمینه‌های پیوند اقتصاد و دین.........................................................................10

3- تجزیه و تحلیل اقتصادی از دین (اقتصاد دین)..................................................................13

بخش اوّل : یهودیت

فصل اوّل: سیر تاریخی اندیشه‌های اقتصادی یهودیت.........................................21

1-1) اندیشه‌های اقتصادی در عهد عتیق............................................................................21

1-1-1)کشاورزی در عصر کتاب مقدس......................................................................................21

2-1-1) بازرگانی و صنایع در عصر عهد عتقیق.................................................................25

3-1-1) بررسی اقتصادی حیات یهودیان در دوران صلح با رومیان..........................................28

2-1)دوره قرون وسطی................................................................................................31

1-2-1)اقتصاد قرون وسطی و یهودیت بیزانسی..................................................................31

2-2-1) بازرگانان یهودی در مدیترانه قرون وسطی ............................................................33

3-2-1) فعالیت‌های اقتصادی یهودیان در اسلام قرون وسطی.................................................35

4-2-1) پایان عصر طلایی اقتصاد یهودیان .......................................................................37

3-1) یهودیت در قرون 17و18و19و20.......................................................................39

1-3-1) یهودیت آمستردام در طی دورانمرکانتالیسم (سودا گرایی) ..........................................39

2-3-1) اندیشه­های اقتصادی یهودیان در بریتانیا .............................................................41

فصل دوم : مبانی و ماهیت اقتصادی یهودیت......................................................43

1-2)مبانی اقتصاد‌ی یهودی...........................................................................................45

1-1-2)قوانین و اقتصاد یهود و دیدگاه آن دین به مالکیت........................................................45

2-1-2)ثروت و دارایی­ها .............................................................................................49

1-2-1-2)پول، بانکداری و بهره..............................................................................................55

2-2-1-2)بازرگانی، تجارت منصفانه و مقررات دولتی ..............................................................................59

3-1-2)تخصیص منابع به نهادهای اقتصادی در اقتصاد یهودی ..............................................63

تهاتر و نقش پول ............................................................................................................66

2-2)ماهیت اقتصاد‌‌‌ی یهودیت.........................................................................................69

بخش دوم: مسیحیت

فصل اول: سیر تاریخی اندیشه های اقتصادی مسیحیت...........................................75

1-1)اندیشه های اقتصادی مربوط به کتاب مقدس ، قدّيسان و دانشمندان اوليه مسيحي..............75

1-1-1)رويكرد كتاب مقدس به اقتصاد ..............................................................................75

2-1-1) انديشه اقتصادي قدّيسان و دانشمندان اوليه مسيحي.....................................................77

3-1-1) فئوداليسم و انديشه‌ی مدرسي­ها در قرون وسطا .......................................................81

2-1)قرون 16 و 17 و 18...........................................................................................93

1-2-1) انديشه اجتماعي قرون وسطايي (علل ظهور پروتستانتیزم) ..........................................93

2-2-1)پروتستاتيزم و تأیید سرمايه­داري ..........................................................................95

3-1) قرون 19و20...................................................................................................97

فصل دوم : مبانی و ماهیت اقتصادی مسیحیت...................................................105

1-2)مبانی اقتصاد‌ی مسیحیت........................................................................................105

1-1-2) دیدگاه کتاب مقدس درباره ثروت و مالكيت .............................................................105

1-1-1-2) فقر و ثروت در كتاب مقدس.................................................................................................. 106

2-1-1-2) برخي نكات پيرامون فقر و ثروت در كتاب مقدس .......................................................................108

3-1-1-2) دو موضع درباره‌ی فقر........................................................................................................ 110

4-1-1-2)الهیات رهايي بخش یا الهیات سياسي درباب فقر و علم ...................................................................112

2-1-2) نظريات صاحب نظران مسيحي درباره ثروت و مالکیت............................................112

1-2-1-2) خلقت و سرپرستي .............................................................................................................113

2-2-1-2) مالكيت از منظر صاحب نظران مسیحی....................................................................................114

3-1-2)نظريات انديشمندان مسيحي درباره كار....................................................................115

1-3-1-2) ماهيت و اهميت كار انسان.................................................................................................... 115

2-3-1-2) مخالفت با‌نا دیده گرفتن منافع و هویت فرد در کار (از خود بيگانگي در كار )......................................116

3-3-1-2) حق و تكليف نسبت به كار................................................................................................... 119

4-1-2) فقر و عدالت از ديدگاه صاحب­نظران مسيحي ..........................................................120

1-4-1-2) عدالت از منظر صاحب نظران مسیحی ..................................................................................120

2-4-1-2) تعريف عدالت از منظر صاحب نظران مسیحی............................................................................123

3-4-1-2) انواع عدالت از منظر صاحب نظران مسیحی..............................................................................124

5-1-2) دولت و بازار در نگاه انديشمندان مسيحي ...........................................................125

2-2) ماهیت اقتصاد مسیحی...................................................................................128

بخش سوم: اسلام

فصل اول: سیر تاریخی اندیشه های اقتصادی اسلام............................................132

1-1)اندیشه اقتصادی اسلام از اوایل ظهور تا اواخر قرن19 ............................................132

2-1)آيات و روايات با جهت­گيري اقتصادي.................................................................133

3-1)موضوعات اقتصادی در متون فقهي و فلسفي........................................................... 138

4-1)اندیشه اقتصادی اسلام در قرن20 .....................................................................145

فصل دوم : مبانی و ماهیت اقتصاد اسلامی........................................................146

1-2) مبانی اقتصادی اسلام........................................................................................146

1-1-2)مالكيت در اقتصاد اسلامي...................................................................................146

1-1-1-2) نظر اسلام درباره مال و ثروت...................................................................... 146

2-1-1-2) مفهوم و اهميت مالكيت خدا و جانشيني انسان در قرآن...........................................148

1-2-1-1-2) حق و تكليف در مالكيت ...................................................................................................149

2-2-1-1-2) ديدگاه­هاي مشترك صاحب­نظران اقتصاد اسلامي در مورد مالكيت ...............................................150

3-2-1-2) اختلاف نظر در مورد قلمروهاي مالكیت در اسلام......................................................................151

2-1-2) كار در اقتصاد اسلامي ..................................................................................156

1-2-1-2) اهميت و نقش كار در اسلام............................................................................................... 156

2-2-1-2) رابطه ميان كار و مالكيت در اسلام....................................................................................... 157

3-2-1-2) هدف از كار.................................................................................................................. 159

4-2-1-2) كار و استراحت ..............................................................................................................160

3-1-2) عدالت در اقتصاد اسلامي ...........................................................................161

1-3-1-2) تعريف عدالت و قسط ........................................................................................................163

2-3-1-2) انواع عدالت......................................................................................................................165

3-3-1-2) عدالت اقتصادي ...............................................................................................................165

4-3-1-2)نظريه توزيع در اقتصاد اسلامي ...........................................................................................167

5-3-1-2) نظريات توزيع قبل و بعد از توليد .........................................................................................168

4-1-2) نقش دولت و بازار در اقتصاد اسلامي ..............................................................171

1-4-1-2) مالية عمومي در اقتصاد اسلامي...........................................................................................176

2-4-1-2) جايگاه بازار و اخلاقيات بازار در اقتصاد اسلامي ....................................................................180

3-4-1-2) تأمين نظام مالي در اقتصاد اسلامي........................................................................................ 184

4-4-1-2) محدودة دخالت دولت در اقتصاد اسلامي .................................................................................187

5-4-1-2) ماهيت دولت و ساختار بازار در اقتصاد اسلامي.......................................................................190

2-2) ماهیت اقتصاد اسلامی................................................. .................................193

1-2-2) نظر گروهي از صاحب­نظران اقتصادي مسلمان در مورد عدم وجود اقتصاد اسلامي و عدم نياز به آن...............................................................................................................193

2-2-2) نظريات پژوهش­گران مختلف در مورد وجود اقتصاد اسلامي..................................196

بخش چهارم : مقایسه

فصل اول)مقایسه اندیشه های اقتصادی یهودیت ، مسیحیت واسلام.......................200

1-1) جهان بيني اقتصادي ................................................................................200

2-1) كار و مالكيت............................................................................................204

3-1) عدالت و توزيع .......................................................................................208

4-1) دولت و بازار .........................................................................................212

فصل دوم)نتیجه گیری ...............................................................................216

1-2)اشتراکات.................................................................................................216

2-2)افتراقات..................................................................................................217

منابع فارسی و عربی...........................................................................................221

منابع انگلیسی....................................................................................................225

واژه نامه..........................................................................................................232