سایت دانشجو سرا

مباني حكم عاقله در باب ديه از منظر فقه و حقوق 

 

 

توجه داشته باشید: درصورتی که شما صاحب اثر این فایل می باشید یا به هر دلیلی نسبت به فایل تحقیقاتی مذکور در این پست مالکیت معنوی دارید و درخواست حذف آن را دارید، در واتس آپ به شماره 09100636002 پیام دهید تا ظرف 24 ساعت نسبت به حذف فایل از روی سایت دانشجوسرا اقدام شود. در صورت تمایل و درخواست، دو مقاله به صورت رایگان (به نام پژوهشگر و دانشجو) در مجلات علمی معتبر پذیرش شده و چاپ می گردد. ((حفظ حقوق معنوی صاحب اثر در اولویت فعالیت سایت دانشجوسرا می باشد))

 

 

 

چکيده:

از قوانین مهم و اساسی فقه و حقوق اسلامی نهاد عاقله و ضمان اوست، عاقله افرادی هستند که بار پرداخت دیه قتل و جرح خطای محض را به جای جانی بر عهده می گیرند. این پژوهشبه روش توصیفی- تحلیلی و با هدف آگاهی از مبانی فقهی و حقوقی حکم عاقله در باب دیه بنابر تحقیقات کتابخانه ای می باشد. فلذا به بررسی مبانی فقهی حکم عاقله از قرآن و روایات و عقل و اجماع و همچنین مبانی حقوقی از جمله قوانین و نظرات فقهای امامیه و توزیع خسارت پرداخته می شود و در این راستا مشمولین و شرایط عاقله نیز بیان می شود.

اما با بررسی مبانی فقهی حکم عاقله گرچه در بدو امر ممکن است مشروعیت ضمان عاقله به خاطر آیات نفی وزر و کسب و عدم پرسش و روایات همسو و عقل مورد تردید واقع گردد؛ ولی می توان گفت این آیات و روایات، یا موضوعاً و یا حکماً شامل ضمان عاقله نمی گردند و بنابر روایات فراوانى از فریقین که در حدّ تواتراست، و اجماع فقها اصل تشریع و مسئول بودن عاقله در پرداخت دیه انکارناپذیر است. همچنین در فقه و حقوق خطای محض بودن و رسیدن جنایات به حدی خاص است و اثبات با بینه یا قسامه یا علم قاضی از شرایط تحقق ضمان هستندو اینکه فلسفه روشن و معقولى که با عقل و عرف سازگار است وجود دارد. عصبه، معتق و جریره و با شرایط بلوغ و ذکوریت و عقل و داشتن مال و... همچنین امام مسلمین مشمولین عاقله هستند. نظر مشهور آنکه عاقله ابتدا ضامن پرداخت دیه است و بنابراین هم حکم وضعی و هم تکلیفی شامل عاقله می‌شود و دیدگاه قانونگذار نیز هم سو با آن است.

کليد واژگان: مبانی، عاقله، دیه، فقه، حقوق

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

مقدمه: ..............................................................1

فصل اول : کلیّات و مفاهیم.. 3

1-1. گفتار اول : طرح نامه. 4

1-1-1. بیان مسأله :4

1-1-2. علت انتخاب موضوع و اهميت و فائده آن.. 5

1-1-3. پيشينه پژوهش.... 6

1-1-4. سؤال اصلي پژوهش.... 8

1-1-5. سؤال هاي فرعي پژوهش.... 8

1-1-6. پيش فرض هاي پژوهش.... 8

1-1-7. فرضيه هاي پژوهش.... 9

الف) فرضیه سؤال اصلی:9

ب) فرضیه های سؤالات فرعی :9

1-1-8. مفاهيم و متغيرها. 9

1-1-9. روش پژوهش:. 10

1-1-10. سازماندهی پژوهش:. 10

1-1-11. مشکلات و محدودیت های تحقیق:. 10

1-2. گفتار دوم : مفهوم شناسی.. 11

1-2-1. جرم و مجازات... 11

1-2-1-1. جرم در لغت :11

1-2-1-2. مجازات در لغت.... 12

1-2-1-3. جرم و مجازات در اصطلاح فقهی... 12

1-2-1-4. جرم و مجازات در اصطلاح حقوقی... 13

1-2-2. جنایت و قتل در لغت و اصطلاح.. 14

1-2-2-1. جنایت در لغت..... 14

1-2-2-2. جنایت در اصطلاح فقها15

1-2-2-3. جنایت در اصطلاح حقوق... 15

1-2-2-4. قتل در لغت و اصطلاح فقه و حقوق... 16

1-2-3. ضمان، مسئولیت... 16

1-2-3-1. ضَمان در لغت.... 17

1-2-3-2. ضَمان در اصطلاح فقها17

1-2-3-3. ضَمان در اصطلاح حقوق.. 18

1-2-3-4. مسئولیت در لغت.... 19

1-2-3-5. مسئولیت در اصطلاح فقه و حقوق.. 19

1-2-4. دیه. 20

1-2-4-1. دیه در لغت.... 20

1-2-4-2. دیه در اصطلاح فقه امامیه. 21

1-2-4-3. دیه در اصطلاح حقوق ایران.. 22

1-2-4-4. دیه در اصطلاح قرآن.. 22

1-2-4-5. دیه در اصطلاح روایات.... 24

1-2-5. عاقله. 25

1-2-5-1. عاقله در لغت.... 25

1-2-5-1. عاقله در اصطلاح فقهی و حقوقی... 26

1-2-6. مبانی... 27

1-2-6-1. مبانی در لغت.... 27

1-2-6-2. مبانی در اصطلاح فقه. 27

1-2-6-3. مبانی در اصطلاح حقوقی... 29

1-3. گفتار سوم : پیشینه. 31

1-3-1. پیشینه دیه. 31

1-3-1-1. پیشینه دیه قبل از اسلام.. 31

1-3-1-1-1. مجموع قوانین حمورابی.. 32

1-3-1-1-2. ایران باستان. 33

1-3-1-1-3. قانون مصر فرعونی.. 34

1-3-1-1-4. روم باستان. 35

1-3-1-1-5. آنگولوساکسون ها36

1-3-1-1-6. عرب جاهلیت... 37

1-3-1-1-7. تورات... 38

1-3-1-1-8. انجیل.. 39

1-3-1-2. سیر دیه در اسلام.. 40

1-3-2. پیشینه عاقله. 41

1-4. گفتار چهارم : مسئولیت ( ضمان). 45

1-4-1. اقسام مسئولیت... 45

1-4-2. مسئولیت مدنی... 47

1-4-2-1. تقسیم مسولیت مدنی:47

فصل دوم : مبانی فقهی - حقوقی حکم عاقله. 51

2-1. گفتار اول: مبانی فقهی حکم عاقله. 53

2-1-1. قرآن کریم. 53

2-1-1-1. آیه اولوالارحام.. 53

2-1-1-2. آیات وزر، کسب و پرسش..... 55

2-1-1-2-1. آیات نفی وزر. 55

2-1-1-2-2. آیات کسب.... 57

2-1-1-2-3. آیات پرسش.... 58

2-1-1-3. نقد استدلال آیات وزر، کسب و پرسش..... 59

2-1-1-3-1. خروج تخصصی (موضوعی). 59

2-1-1-3-2. خروج تخصیصی (حکمی). 62

2-1-2. روایات... 63

2-1-2-1. اصل شخصی بودن:. 63

2-1-2-2 . ظهور بر اصل:. 63

2-1-2-3 تصریح بر ضمان عاقله:. 64

2-1-2-4 جزئيّات ضمان عاقله:. 66

2-1-3. اجماع.. 67

2-1-4. عقل... 71

2-1-5. عمل صحابه. 72

2-1-6. نقد و بررسی:. 73

2-1-6-1. نظرات منتقدان.. 73

2-1-6-2. بررسی دلایل:74

2-2. گفتار دوم: مباني حقوقي حكم عاقله. 75

2-2-1. خطای محض بودن قتل و رسیدن جنایات به حدی خاص... 75

2-2-2. اثبات جنایت ( اقرار، بینه، قسامه، علم قاضی). 78

2-2-3. موافقت مشهور فقهای امامیه. 83

2-2-4. توزیع خسارت (با رویکرد تعاون یا نوعی بیمه). 84

فصل سوم : مشمولین، شرایط و مسئولیت عاقله در فقه و حقوق.. 88

3-1. گفتار اول: مشمولین عاقله در فقه و حقوق.. 90

3-1-1. عَصَبه و خویشاوندان مجرم.. 90

3-1-2. ضمان معتق... 92

3-1-3. ضمان جریره. 93

3-1-4. امام مسلمین... 95

3-1-4-1 هرگاه قاتل مسلمان داراى عاقله نباشد یا تمکن مالی نداشته باشد.. 96

3-1-4-2 فرار قاتل عمدی یا مرگ او. 98

3-1-4-3 فرار یا مرگ مرتکب در جنایت شبه عمد یا خطای محض...... 98

3-1-4-4 موارد علم اجمالی به ارتکاب جنایت و ایجاد شبهه محصوره برای قاضی... 98

3-1-4-5 خطاى امام، يا حاكم در حكم و ارتکاب قتل توسط مامور. 99

3-1-4-6 عدم شناسایی قاتل یا کشته شدن مقتول بر اثر ازدحام. 99

3-1-4-7 ارتکاب به قتل نسبت به مهاجم دیوانه توسط مدافع.. 100

3-2. گفتار دوم: شرایط عاقله در فقه و حقوق.. 101

3-2-1. بلوغ.. 101

3-2-2. عقل... 102

3-2-3. داشتن مال.. 104

3-2-4. ذکوریت... 104

3-2-5. خطایی بودن قتل... 105

3-2-6. عاقله بودن با بینه ثابت شده باشد نه با اقرار یا صلح با اولیاء دم.. 105

3-3. گفتارسوم: مسئوليت عاقله در فقه و قانون.. 107

3-3-1. مسئولیت عاقله حکمی وضعی یا تکلیفی ( دیدگاه فقهی و قانونی). 107

3-3-1-1. ثمره بحث.... 108

3-3-1-2. دیدگاه فقهی.... 109

3-3-1-3. دیدگاه قانونی.... 116

نتیجه گیری:. 118

پیشنهادات :. 120

منابع و مآخذ :. 121

پیوست ها:. 131

پیوست 1: برخی فتاوای فقها131

پیوست 2: قانون مجازات اسلامی جدید مصوب 1392 از ماده 448 تا 491. 139

 

 

 

 

توجه داشته باشید: درصورتی که شما صاحب اثر این فایل می باشید یا به هر دلیلی نسبت به فایل تحقیقاتی مذکور در این پست مالکیت معنوی دارید و درخواست حذف آن را دارید، در واتس آپ به شماره 09100636002 پیام دهید تا ظرف 24 ساعت نسبت به حذف فایل از روی سایت دانشجوسرا اقدام شود. در صورت تمایل و درخواست، دو مقاله به صورت رایگان (به نام پژوهشگر و دانشجو) در مجلات علمی معتبر پذیرش شده و چاپ می گردد. ((حفظ حقوق معنوی صاحب اثر در اولویت فعالیت سایت دانشجوسرا می باشد))